- Ein nøkkel til å finne dei beste metodane for næringa, er å ha eit tett samarbeid mellom teknologi og planteteknikk. Vi må forstå begge delar for å finne dei beste måtane å jobbe på, seier Martin Fodstad Stølen, førsteamanuensis ved Høgskulen på Vestlandet.

Teknoløft Sogn og Fjordane er eit seksårig samarbeidsprosjekt mellom Høgskulen på Vestlandet, Vestlandsforsking, Kunnskapsparken i Sogn og Fjordane og Sintef Digital. Over to dagar, 24. og 25. mai, samla prosjektet nøkkelaktørar for å dra i gang ein samtale om teknologien si rolle i framtidas frukt- og bærproduksjon på Vestlandet. Høgdepunktet den første dagen var opninga av det nye testanlegget RoboVest ved Njøs frukt- og bærsenter på Leikanger.

Høgskulen på Vestlandet sin prorektor for regional utvikling, Geir Kåre Resaland, klypper snora for RoboVest på Njøs 24. mai. Foto: Katrine Sele

Krevjande kår for bøndene

Kven skal plukke framtidas bær? Dei siste åra har frukt- og bærdyrkarar slite stadig meir med å få tak i plukkarar til innhaustinga. Norge er ikkje åleine om dette – i Storbritannia manglar landbruket rundt 90.000 sesongarbeidarar. Sognabær på Vangsnes kan fortelje at dei no må heilt til Thailand for å finne folk til den kommande sesongen. Om UDI gir dei nødvendige papir i tide, veit ingen enno.

Samtidig møter bærbøndene sterkare konkurranse frå andre land. Ikkje kan bæra bli for dyre, og ikkje kan dei gå ned på kvalitet. Før eller seinare vil forbrukaren truleg føretrekke perfekt modna bær som ein robot har fotografert 30 gonger frå ulike vinklar og analysert med tanke på modningsgrad, framfor litt umodne eller overmodne bær som berre er vurderte av eit trena, men vanleg menneskeblikk.

– Bærdyrkinga er i sterk endring, frå frilandsdyrking til meir kontrollerte former for dyrking i potter i høge plasttunneler. Enkeltplanta får mykje større merksemd der enn ute på eit jorde, fortalde bærforskar Anita Sønsteby frå Nibio, Norsk institutt for bioøkonomi.

– Dette skaper meir føreseielege forhold, men krev samstundes langt meir kunnskap.

Workshopen 24. mai samla eit breitt publikum frå frukt- og bærnæringa, forsking og utdanning og forvaltning til ei rekkje foredrag. Eit viktig mål for arrangørane var å inspirere og setje i gang tankar om ei utvikling enkelte kallar "den neste landbruksrevolusjonen". Foto: Idun A. Husabø

Roboten Husky viste seg fram

I ein høg, vid plasttunnel med lange bringebærplanter langs ytterkantane, ventar ein robust, liten robot med gult skrog og røffe dekk lydig på klarsignal. Husky sine tre spente "fedrar" er bachelorstudentane Isak, Aril og Chris frå Høgskulen på Vestlandet. Det er dei som har programmert Husky og dressert han til å bevege seg nedover langs radene av slanke bringebærskot, snu og krysse over til den andre sida av dyrkingstunnelen, der han igjen tek seg oppover seg langs radene.

Kva Husky skal gjere på vandringa si, er opp til nye studentar og forskarar. I prinsippet kan han samle inn mange slags data om dyrkingsforhold, som temperatur, fukt og lys. Seinare vil han etter planen få selskap av andre og større robotar. Det er alt utvikla fleire typar sjølvgåande robotar som kan strekke ut ein kunstig arm, vurdere bæret og nappe det av med ei skånsam klo viss det skal haustast. 

Stølen, som er forskar på høgskulen, har også ei stilling i firmaet Fieldwork Robotics. Han har vore med på å bygge ein bringebærplukkande robot som alt er testa ut i Portugal og Storbritannia. Men slikt utstyr må tilpassast norske forhold:

– Forholda er annleis her, med mindre gardsbruk, kortare sesong, anna mikroklima og brattare lende, seier han.

- Tilsynelatende enkle innovasjonar vil få stor nytteeffekt i frukt- og bærnæringa. Til dømes er ein avansert grasklypparrobot ikkje å få kjøpt i dag, sjølv om den er sterkt ønskt av dyrkarane, seier forskingsleiar Ivar Petter Grøtte ved Vestlandsforsking (t.v.). Saman med Øyvind Heimset Larsen er han blant forskarane Teknoløft Sogn og Fjordane, men han er òg gardbrukar og kjenner næringa frå innsida. Foto: Idun A. Husabø

Det nye presisjonslandbruket

Måling av storleik på bæra, overvaking av bladareal, stamme og temperatur, nedgravde og trådlause sensornettverk som følgjer med på fuktforholda: Dette var noko av den avanserte teknologien innan landbruk som blei presentert under workshopen. Behovet for dette har vakse fram av ulike årsaker, mellom anna klimaendringane og nye, ustabile vêrforhold. Hagl eller kraftige regnbyger i juli kan til dømes rasere ei heil avling. Dette har gjort bærdyrkinga til inneaktivitet og presisjonsarbeid der teknologien kan tilby nøyaktig berekning av til dømes gjødsling og vatning. Dei nye dyrkingsteknikkane gir også høve til meir miljøvenleg plantevern, slik som desinfisering med damp i staden for sprøyting.

Den andre dagen av workshopen Teknoløft arrangerte, tok deltakarane med ut i frukthagar for å studere dyrkingsteknikkar og teknologi som alt er i bruk. Her frå ein morellhage på Grøtte i Lærdal. Foto: Øyvind Heimset Larsen

Men all teknologien som er på veg, er også utfordrande for bøndene å følgje med på. Eit problem for bær- og fruktdyrkarar er at dei plantar for mange år fram i tid. Stine Huseby i Norsk landbruksrådgjeving vest nemnde at ein dyrkar oftast plantar bringebær for at dei skal stå i 15 år. Det er altså ikkje berre å hive seg rundt og omfamne nye bærtypar, dyrkingsmåtar og tilpassingar, sjølv om det er livsviktig å henge med.

Den unge bærbonden Dag Einar Bøtun frå Fresvik, som har sett seg nøydd til å utvikle eit nytt beresystem for plukkarane sine for å halde tempoet høgt nok, sette ord på ei bekymring mange dyrkarar sikkert deler i møte med den nye teknologien:

– Eg er ein liten bærbonde. Alt skal bli teknisk. Det er ei lita frykt at dei små bærbøndene stryk med av robotar.

Samarbeid er avgjerande

Bærbonden Ola Hopperstad var med på å starte Sognabær i 2005, og har sett omfattande endringar i næringa i løpet av desse åra. Hans eiga forteljing om selskapet si utvikling gav eit godt bilete av den rivande utviklinga. 

– Det er her vi er i dag. Kor hen vi er i morgon, veit vi ikkje, for det svingar fort i jordbruket.

Geir Kåre Resland, prorektor for regional utvikling ved Høgskulen på Vestlandet, opna anlegget RoboVest ved å klippe ei snor midt i tunnelen. Han framheva at samarbeid og samskaping er det aller viktigaste no.

– Vi skal bli eit universitet som skaper kunnskap i tett samarbeid med arbeidslivet, og her har vi spesielle fortrinn på Vestlandet. Med denne teknologisatsinga vil vi vere med på å ruste ei sårbar næring for ei uviss framtid.